یەکێک لە گوندەکانی ناوچەی #حەسەن قەڵا#ی پارێزگای #ئەرزەڕوم#ی باکووری کوردستانە.

گوندێکە، کەوتووەتە گوندەواری بەکشلوچای، ناوچەی ناوەندی شارستانی #ورمێ#، شارستانی ورمێ، پارێزگای ورمێ، ڕۆژهەڵاتی کوردستان.[1]

ئاغچە قەڵا هاوسنوورە لەگەڵ ئەم گوندانە:
لە باکوورەوە لەگەڵ گوندی مەراجول.
لە باشوورەوە لەگەڵ گوندی قتلوو.
لە ڕۆژهەڵاتەوە لەگەڵ گوندی چێهرێ گۆشا.
لە ڕۆژاواوە لەگەڵ شاری ورمێ.

ئیچ قەڵا لە ڕواندز: ئەم شوێنەوارە پاشماوەی قەڵایەکی دێرینی سەردەمی میرنشینی سۆرانە، قەڵاکە لە دوو نهۆم پێک دێت لەسەر گردێکی بەرز درووستکراوە.
(ئیچ قەڵا) قەلایەکی گرنگی شوێنەوارییە و لەسەر گردێک درووست کراوە لە باکووری ڕواندز بە دووری (1500) م ڕوبەری بینایەی 19م پانە و 22م درێژە کە دەکاتە 418 م2 لە سەردەمی میرنشینی سۆران لەسەر دەستی میر محەمەد ناسراو بە (پاشای کۆرە) درووست کراوە بۆ مەبەستی سەربازی و بەرگری کردن لە ڕواندز و کۆنترۆڵ کردنی ڕێگا سەرەکییەکان هەندێ پاشماوەکانی ماوە وەک بناغە و بەشێک لە دیواری لای باکووری قەلاکە ماوە.
[1]

گەورەترین ئەشکەوتی ئاوی ئاسیایە، کەوتووە 87 کم.ی باکووری ڕۆژئاوای #کرماشان# (لە سەر ڕێ کرماشان-#پاوە#) و 25 کم.ی شاری پاوە، لە نزیک گۆندی قوری قەڵا، و بەشێکە لە قەزای ڕوانسەر، ئەم ئەشکەوتە لە دەرەی مەڕان واتە دەرەی ئەشکەوتانە جێیەکی زۆر ڕازاوەو پڕ لە دار و درەخت. یەکێکە لە نایابترین ئەشکەوتانی کسڵ(ئاهەک)ی،.
هەتا ئیستا نزیکەی 13 ک.م ئەم ئەشکەوتە لە لایەن ئەشکەوتوانانەوە دەر کەوتووە و هێشتا نەگەیشتوونە کۆتایی ئەشکەوتەکە. ئەم ئەشکەوتە خاوەنی چەندین تەلارە لەوانە: تەلاری بووک(عەرووس)، تەلاری زینەخ(بەرزەخ)، کە لە تەلاری بووک نزیکەی 25 دانە لە ئستالاکمیت و ئستالاکتیتەکان بە شێوەی سەیوانی بەرەوخوار دەبینرێت کە شێوازێکی جوان دەنەخشێت. هەر وەها ئستالاکمیت و ئستالاکتیتەکان بە شێوازی بابانوئێل، ئەمیر کەبیر، ماکێتی شاری پاوە، ماسی، بۆرجی پیزا، دڵ، کارگ، سەری شێر، فیل، تاڤ، کیسەڵ، ملی قاز، حەزرەتی مریەم و..... دەرهاتوون. تەلاری بووک لە 1500 متری دەروازەی ئەشکەوتەکەیە. لە تەلاری بلوور بە بۆنەی لێدانی ئاو و ئستالاکمیتەکان دەنگی سازێک وەک چەنگ و کەمانچە دەبیسرێت.
هەندێک پێیان وایە کە درێژەی ئەم ئەشکەوتە هەتا خاکی عێراق کێشراوە.
هەر وەها ئەم ئەشکەوتە پێشینەیێکی مێژویی زۆری هەیە، هەندێک شتی مێژویی لەم ئەشکەوتە دۆزراونەتەوە، لەوانە: کاسەی سەری ئینسان، سککە، هەندێ شتی سواڵەتی کە بە وێنەی ڕاوی پەلەوەر ڕازراوە.
تەنا گیاندرێک کە لەم ئەشکەوتە دەژیت جۆرێکی شەمشەمەکوێرەیە لە دەستە شەمشەمەکوێرەی گوێچکە مشکی.[1]

ئیدریس شەیداهۆ
هەولێر - 2013

شوێن: کەرکووک
رۆژ یان ساڵی گیرانی وێنەکە: 1963ی زایینی
کەسایەتییەکانی ناو وێنەکە: بازاڕی شاری کەرکووک نزیک قەڵا.
وەرگیراوە لە: سەعد مەلا عەلی[1]

یەکێکە لە شوێنەوارە کۆنەکانی ناوچەی #قەسری شیرین# سەر بە پارێزگای #کرماشان#ی ڕۆژهەڵاتی کوردستان.[1]

برج، بورج، کەلوو، عاسمان 12کەلووی هەن کەبریتین لە :(یەک- حمل، دوو- ثور، سێ- جوزا، چوار- سرطان، پێنجسد، شەش- سنبلە، حەوت - میزان، هەشت - عقرب، نۆ - قوس، دە- جدی، یازدە- دلو، دوازدە- حوت)، برجی ئێشک گری قەڵا، گۆیاری، کۆنگرە، کەلۆ، کەلوو، برج قلعه، برج، بورج، تیتاڵک، شەوماکووک، قولکە، قوللە، قولە، قونگرە، قلعه، دز، دزە، دژ، شورحە، قەڵا، قەڵات، قەڵاتێ، قەلعە، کەل، کەلا، کەلە، کەلەک، هەسار، کەلە، قصر، باڵەخانە، بانهەڵبان، پارک، تالار، جەوسە، سەرا، شانشین، شانەشین، قاج، کاژ، قەسر، کاخ، کۆچک، کۆشک، کووشک، برج (برج)[1]

کۆی (برج)، برجەکان، بورجەکان، کەلووەکانی عاسمان، برجەکانی ئێشک گری قەڵا، گۆیاریەکان، کۆنگرەکان، کەلۆکان، کەلووەکان، برجهای قلعه، برجەکان، بورجەکان، تیتاڵکەکان، شەوماکووکەکان، قولکەکان، قوللەکان، قولەکان، قونگرەکان، قلعەها، دزەکان، دژگەل، شورحەکان، قەڵاتەکان، قەڵاتێ، قەڵاگەل، قەلعەگەل، کەلاکان، کەلەکان، کەلهەکان، هەسارەکان، قصر، باڵەخانەکان، بانهەڵبانەکان، پارکەکان، تالارەکان، سەراکان، شانشینەکان، شانەشینگەل، قاجەکان، کاژەکان، قەسرگەل، کاخگەل، کۆچکەکان، کۆشکەکان، بروج (بروج[1]

پاسەوانی قەڵا، دزدار، دژدار، قەڵاچی، قەڵاتەوان، قەڵاوان، ارگبد (ارگبد)[1]