لە دوای نسکۆی شۆڕشی 1974 ڕژێمی بەعس وەک تۆڵەسەندنەوەیەک لەمێژووی پڕ لە خەباتی بنەماڵەی سەربەرزی بارزانیەکان هەڵسا بەسوتاندن و خاپورکردنی سەرجەم دێهاتەکانی ناوچەی بارزان و دەستگیرکردن و ڕاگواستنی خەڵکەکەی بەسێ قۆناغ بەپێی داڕشتنی پلانێکی پێشوەختەی نەخشە بۆکێشراو.
قۆناغی یەکەم ساڵی1975 بارزانیەکانی بۆ ناوەڕاست و خوارووی عێراق ڕاگواست، دواتر لە ساڵی 1980 سەرجەم خێزانەکانیان بۆ دەوروبەری شاری هەولێر و لە ناحیەی قوشتەپە لە هەردوو کۆمەڵگەی زۆرەملێی بەناو (قودس و قادسیە) نیشتەجێکران.
لە قۆناغی دووەمدا لە بەرەبەیانی (31-07-1983)دا بەسەرپەرشتی تاوانباری گۆڕبەگۆڕ (بەرزان تکریتی)، بەهێزێکی زۆری گاردی کۆماری و هێزی تایبەت، دەوری هەردوو ئۆردوگاکە درا لە پڕۆسەیەکی پشکنینی زۆر ووردا هەرچی ڕەگەزی نێر بوو لە تەمەنی (7- 90) ساڵی دەستگیرکران. هەمان کردار لە (10-08-1983) بەسەر ئۆردوگاکانی (بەحرکە- هەریر- دیانا) داهێنرا. بەمەش ژمارەی سەرجەم گیراوەکان گەیشتە نزیکەی(8000) کەس، دواتر کۆمەڵکوژ کران، کە پاش ڕوخانی ڕژێمی بەعس لە ساڵی 2003 هەندێکیان لە گۆڕەبەکۆمەڵەکانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق ڕوفاتەکانیان دۆزرایەوە.
لە قۆناغی سێیەمدا ڕژێم بەدوای سەرجەم ئەو بارزانیانەوە بوو کە لە هەردوو قۆناغدا دەستگیر نەکرابوون. بەپێی ڕاسپاردەی بەڕێوەبەری ئەمنی گشتی (فازل بەڕاک) هەر یەکێک دەستگیر بکرابوایە بەبێ دادگا یەکسەر ئیعدام دەکرا.
ئێمە لە (سەنتەری ئەنفال) هاوخەمی خۆمان بۆیادی سی ساڵەی ئەم کۆمەڵکوژیەی گەلەکەمان دەردەبڕین، هیوادارین خوای گەورە شەهیدەکان بخاتە بەر دلۆڤانی خۆیەوەو سێبوری کەسوکاری قوربانیان بداتەوە و جارێکی تر ئەم کارەساتە دووبارە نەبێتەوە. داواکارین لە حکومەتی عێراقی فیدراڵ و حکومەتی هەرێمی کوردستان، کاری بەپەلە بکەن بۆ:
1- قەرەبووی ماددی و مەعنەوی کەس و کاری ئەنفالکراوان بەگشتی و کەسوکاری جینۆسایدکراوانی بارزانیەکان بەتایبەتی.
2- هێنانەوەی ڕوفاتی بارزانیەکان و سەرجەم ڕوفاتەکانی تری ئەنفالکراوانی کوردستان.
3- هەوڵدانی زیاتر بۆ ناساندنی تاوانی ئەنفال و کۆمەڵکوژیەکانی گەلی کوردستان لەئاست نێودەوڵەتی وەک جینۆساید.
لەکۆتاییدا هەزاران سڵاو لە گیانی پاکی شەهیدانی جینۆسایدکراوی بارزانیەکان و سەرجەم قوربانیان لە ئەنفال و کیمیاباران و بێسەروشوێنکراوانی کوردستان و شەهیدانی ڕێگای ڕزگاری کوردستان، مردن و ڕوڕەشیش بۆ ئەنجامدەرانی تاوانی کۆمەڵکوژی مرۆڤایەتی.

سەنتەری ئەنفال
هەولێر 31-07-2013

( 16-03-1988 ) گەورەترین و ترسناکترین کارەسات بوو لەمێژووی مرۆڤایەتیدا، کەلە کۆتایی سەدەی بیستەمدا ئەنجامدرابێت. کیمیابارانکردنی هەڵەبجە بەفەرمانی تاوانباری گۆڕبەگۆڕ (علی حسن المجید) بەچەند فڕۆکەیەکی سەربازی لە کاتژمێر (11)ی پێش نیوەڕۆ کە لەئەنجامدا نزیکەی(5000) هاووڵاتی لە ژن و منداڵ و پیر و گەنج بوونە قوربانی و نزیکەی(10000) بریندار و (70000)ی تریش ئاوارەو دەربەدەر بوون. لەئەنجامی ئەم کارەساتەدا ژینگەی هەڵەبجەو ناوچەکەش بەهۆی کاریگەری کیمیابارانەکە پیس بوو، دواتر بەدوای خۆیدا چەندین کاریگەری بۆ ڕۆڵەکانی داهاتووی جێهێشت لەوانە نەخۆشی نەزۆکی و کوێربوون و جەستەیی و دەروونی و دابڕان لە خێزان و شیرازەی خێزانە ڕزگاربووەکانیشی شێواند.
لە دوای ڕووخانی ڕژێم هەڵەبجە و ئەنفال و ڕاپەڕین بوون بە سومبولی ناساندنی گەلی کوردستان و کێشە ڕەواکەی، هەڵەبجە بوو بە مایەی گۆڕینی هاوکێشە سیاسەکانی ناوچەکە و کوردستانی زیاتر بەدونیای دەرەوە ناساند، بۆیە بووە دەستە خوشکی هێرۆشیما و ناکازاکی. حکومەتی هەرێم ساڵانە وەک وەفایەک بۆ شەهیدانی هەڵەبجە لە سەرتاپای کوردستان بۆ ماوەی پێنج خولەک بێدەنگی لەسەرجەم سارەکان ڕادەگەیەنێ.
ئێمە لە(سەنتەری ئەنفال) لەم ڕۆژەدا هاوخەمی خۆمان بۆ سەرجەم کەسوکاری قوربانیان لەئاست گەورەیی کارەساتەکە دەردەبڕین و پشتگیری لە سەرجەم مافەرەواکانی کەسوکاری قوربانیان دەکەین و داواکارین بەزوترین کات قەرەبوی ماددی و مەعنەویان بکرێتەوە و بەرکەوتوانیان بەزووترین کات چارەسەر بکرێن، کاری بەپەلەبکرێت بۆ ئاوەدانکردنەوەو گەیاندنی خزمەتگوزاری پێویست بۆ سنووری هەڵەبجە. بەردەوام هاوکارو هاوخەمین لە هەرچی زووە لەبەجینۆساید ناساندنی تاوانی کیمیابارانی هەڵەبجە وشوێنەکانی تر. دەستخۆشی لەبڕیارە بوێرانەکەی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکەین لە واژووکردن و بڕیاردان لەبەپارێزگا کردنی هەڵەبجە لەرۆژی پێنج شەممە ڕێکەوتی 13-03-2014 کە ئاوات و خەونی زۆربەی هاووڵاتیانی هەڵەبجە بوو. هیوادارین بەم بڕیارە کەمێک لە ئازارو مەینەتیەکانی دانیشتوانەکەی چارەسەر بکرێت، تا هەرچی زووە سەرجەم خزمەتگوزاریەکان بۆ دووبارە ئاوەدانکردنەوەی هەڵەبجە بەزووترین کات ئەنجامبدرێت.
هەزاران سڵاو بۆ گیانی پاکی شەهیدانی کیمیابارانی هەڵەبجە وئەنفال و سەرجەم شەهیدانی ڕێگای ڕزگاری کوردستان. سەنتەری ئەنفال
16-03-2014 هەولێر

رژێمی بەعس لەدوای کۆتایی جەنگی هەشت ساڵەی کەنداو لەگەڵ ئێراندا، بەمەبەستی بەرزکردنەوەی وورەی تەپیووی سوپا دۆڕاوەکەی و تەواوکردنی دوانەخشەو پلانی ئەنفال لە 2 05-08-1988 دا قۆناغی هەشتەمی ئەنفالی کۆتایی لە سنووری ناوچەی بادینان دەستپێکردو سوپایەکی نزیکەی (16) فرقە لە دەوروبەری شاری دهۆک کۆکردەوەو بۆردومانی ناوچەکانی دەوروبەری شارەکەی کرد، دواتر بەفڕۆکە بارەگاکانی هێزی پێشمەرگەی لە ئێوارەی ڕۆژی 24 ی ئاب لەچیای گارا و گوندی زێوەشکان بە چەکی قەدەغەکراوی نێودەوڵەتی کیمیابارانکرد، لە ئەنجامدا (10) پێشمەرگە شەهیدبوون، بۆ ڕۆژی دواتر هێرشی زەمینی سوپا بۆ سەر شوێنە ستراتیژیەکانی ناوچەکە بۆ ئەم گوندانە دەستپێکرد برجینی و ئێکمالاو ناوچەی بەرواری و وەرمێلێ و تویکا و گوندەکانی شێرانە و ڕدێنیا و سارکێ و هەردوو ناوچەی ڕێکان و نێروەی و بەرکەڤرێ و وەرمێلی و بلێجانی و بانێیان کیمیابارانکرد، لەم شاڵاوەدا دەیان هاووڵاتی بەرکەوتن و نزیکەی (160) هەزار هاووڵاتیش بەرەو سنورەکانی تورکیا ئاوارەو دەربەدەر بوون ماڵ و حاڵیان بەجێهێشت و لە ئۆردوگاکانی (موش و دیاربەکر و مێردین) نیشتەجێکران، خەڵکێکی زۆریش دەستگیرکران و ڕەوانەی قەڵا سەربازیەکەی نزیک دهۆک و گرتووخانەی سەلامیەی موسڵ کران، ژمارەیەکیشیان بۆ تۆبزاوەی کەرکووک گواسترانەوە و پاشان بێسەروشوێنکران، ڕژێم لێبوردنێکی ساختەی ڕاگەیاند بەمەش ژمارەیەک هاووڵاتی گەڕانەوەو خۆیان بەدەستەوەدا، دواتر دەستگیرکران و ڕەوانەی ئۆردوگاکانی (بەحرکە – جەژنیکان) لە سنوری پارێزگای هەولێر کران و لە دەشتێکی وشک و چۆلی بێ خزمەتگوزاری داینان، بەمەش ڕۆژانە خەڵک بەهۆی گەرماو نەخۆشی و بێ ئاو و کارەباو بەدخۆراکی دەمردن، دواتر خەڵکی بە ئەمەکی شاری هەولێر وەک پیشەی هەمیشەیی خێرخوازیان بەدەم براو خوشکانیان چوون بەهانایان هاتن و کۆمەک و هاوکاریان کردن و وەک چۆن ئیمڕۆ هاوکاری برا ئاوارەکانمان لە کوردانی ڕۆژئاوا دەکەن بەهەمان شێوە بەدەم براو خوشکەکانیان لەبادینان چوون و هاوکاریان کردن بەپێی بەڵگەنامەکانی ڕاپۆرتی فەیلەقی پێنج لەماوەی 25 ی ئاب تا 15 ی ئەیلول، لەم قۆناغەدا (664) گوندی سنووری بادینان سوتێنران و لەگەڵ زەوی تەختکران، زیاتر لە (1700) کەس دەستگیرکران و بێسەروشوێنکران. دواتر بەبڕیاری (ئەنجوومەنی سەرکردایەتی شۆڕش) ژمارە (36) لە 06-09-1988 کۆتایی بەشاڵاوی دوا قۆناغی ئەنفال هێنرا. ئێمە لە(سەنتەری ئەنفال) بەم بۆنەیەوە داوا لە هەردوو حکومەتی عێراقی فیدڕاڵ و هەرێمی کوردستان دەکەین:

1- بڕیاری دەستگیرکردنی تاوانباران لەدادگای باڵای تاوانەکان دەرهەق بە موستەشارە ئەنفالچیەکان بچێتە بواری جێبەجێکردنەوەو پێویستە ڕادەستی یاسا بکرێن و چیتر داڵدەنەدرێن. 2- پڕۆژە یاسای قەرەبووکردنەوەی زیانلێکەوتووانی دەستی ڕژێم بچێتە بواری جێبەجێ کردنەوە، بۆ ئەوەی کەسوکاری قوربانیانی بادینان و سەرجەم ناوچە ئەنفالکراوەکان قەرەبوو بکرێنەوە.

2- کار بکرێت بۆ ئەوەی ئەنفال لەئاستی نێودەوڵەتیدا بەجینۆساید بناسرێت. 4- ڕوفاتی ئەنفالکراوانی ناوچەی بادینان لەبیابانەکانی خواروی عێراق بگەڕێندرێنەوە زێدی باپیرانیان و مۆنۆمێنتی تایبەتیان بۆ دروستبکرێت. لە کۆتاییدا هەزاران سڵاو بۆ گیانی پاکی ئەنفالکراوانی بادینان و سەرجەم قوربانیانی جینۆسایدی ئەنفال و بێسەروشوێنکراو و کیمیابارانکراوان و گشت شەهیدانی ڕێگای ڕزگاری گەلەکەمان. سەنتەری ئەنفال
هەولێر 25-08-2013

لە 25-06-2001 دامەزراوە.